Be the seed that grows the community around you

Waarom zijn kunstenaars arm?

Als 18-jarige kreeg ik een boek in handen met als titel Why are artists poor? Het leek te suggereren dat een eerlijk loon en het passioneel uitoefenen van een beroep elkaar uitsluiten. Alsof creatiedrang te sterk is om de tijd te nemen voor iets als een businessplan. Zonder opleiding in economie of financiële modellen raakte ik toch steeds meer geboeid door thema’s als waardebepaling, onderhandeling, zelfredzaamheid en het levensonderhoud van de artistieke praktijk.

Zo kwam ik op het spoor van alternatieve munten, of community munten zo je wil. Ik raakte geïnspireerd en nog meer getriggerd door het werk van Andrew Paterson voor Pixelache, die ik in 2009 ontmoette in Helsinki. Daar waren alternatieve vormen van organisatie en uitwisseling een belangrijk onderwerp.

Toch bleef er iets knagen. Wat is nu eigenlijk het verschil met het klassieke monetaire systeem? Veel lokale munten vervangen simpelweg de euro binnen een bepaalde gemeenschap. Maar hoe kan je daarmee daadwerkelijk in je levensonderhoud voorzien? Wat maakt het echt anders dan de euro?

De waarde blijft in de gemeenschap

Dankzij vele gesprekken met Sander en Hugo van Muntuit, die in hun beginperiode vanuit Timelab HQ werkten, begon ik te begrijpen wat het verschil maakt. Zij leerden me over waarde-extractie en het belang van een snel circulerende community munt. Eén inzicht was verhelderend: een lokale munt circuleert gemiddeld vier keer sneller binnen de gemeenschap dan euro’s. En omdat zo’n munt geen waarde heeft buiten de community, kan ze ook niet worden gebruikt als spaarmiddel of investeringsobject. De waarde blijft binnen het systeem en wordt zo niet onderhevig aan extractie en speculatie. Dat is het fundamentele verschil met officiële monetaire systemen.

Emotionele waarde en echte verbindingen

Tijdens de opbouw van Timelab raakte ik gefascineerd door de motivatie van mensen die bijdragen aan open source. Dankzij inzichten van Charles Leadbeater over motivatie en dankzij de vele contacten binnen de P2P foundation, over wederkerigheid en commons, begreep ik steeds beter hoe deze systemen werken. Toch bleef ik met vragen zitten: wat met emoties, reputatie, historiek? Wat is de rol van zorg, van nabijheid? In de makersgemeenschap van Timelab kwamen de meesten op woensdagavond tenslotte niet om iets te halen, maar om te kijken waar ze konden helpen. Open source draait niet om belonen, maar om bijdragen.

Een buur die eten brengt als je het moeilijk hebt, de zorg voor een zieke geliefde: dat is van een andere orde dan economische ruil. De beweegreden komt van op een andere plek in je (mens)zijn.

Hardt en Negri spreken van Sociale productie. Het is een immateriele arbeid van relaties en emoties en deze ontstaat per definitie vanuit de menigte (multitude). Misschien raken we hier wel op het punt waarop een parallel te trekken is met de artistieke impuls en kan je dus de vraag stellen of kunstenaars (en bij uitstek heel veel meer mensen in onze samenleving) minder arm zouden zijn, mocht deze sociale productie een waarde kennen.

Het kan anders: bewezen

In maart 2017 organiseerden we met Timelab in samenwerking met Fairfin een avond over Alternatieve munten waarbij we Will Ruddick uitnodigden. Met zijn Grassroots economics blies hij me al vanaf de eerste minuut van mijn sokken.

Als natuurkundige (High Energy Physics) raakte hij gefascineerd door alternatieve economieën en sociale ontwikkeling. En dat eerste is niet onbelangrijk. Will kijkt met zijn analytische en wetenschappelijke bril naar de wereld. Anders dan de meerderheid van ons, heeft hij de capaciteit om de complexiteit van dynamische systemen te vatten. Zo ging hij in gesprek met heel veel experten op vlak van economische en financiële modellen en raakte hij gefacineerd door oude tradities en sociale structuren binnen lokale gemeenschappen in Kenia. Met Grassroots Economics richtte hij een NGO op waarmee hij aan de kusten van Kenia startte met een lokale munt. De Bangla Pesan oorspronkelijk in papiervorm, later ook digitaal, gebruikt alle mechanismes van een monetair systeem maar legt de macht bij de community in plaats van de banken. Om dit te begrijpen ging ik in gesprek met Will over de mogelijkheid van een kunstenmunt gespiegeld aan de Bangla Pesa.

Een briefje bangla pesa prijkt nog steeds op de muur in mijn bureau en werd een herinnering aan mogelijkheden.

De kennismaking met Will was gelijk een moment waarop ik nog meer gefascineerd geraakte door economische modellen die sociale rechtvaardigheid en empowerment van onderdrukten in de samenleving in de hand werken. Het liet me niet meer los. Met steeds groeiende interesse keek ik naar wat er allemaal gebeurde onder impuls van Grassroots Economisch in de Keniaanse community’s met een epicentrum aan de Keniaanse Kust, de thuisbasis van Will.

Steeds meer community’s met een eigen munt, wisselkoersen tussen de munten, aantoonbare impact voor de zwaksten in de samenleving. Will kon het bewijzen. De armsten, meest kwetsbare in de samenleving worden minder kwetsbaar door het gebruik van de munt. Hoe is dat mogelijk? En het ligt zo voor de hand. Maar is dit ook mogelijk buiten de Afrikaanse context?

Een nieuw ijkpunt voor het economisch denken

Recent heeft WIll een boek geschreven: Grassroots Economics, Reflections and practice, 2025.

Wie dacht dat je alles wist van munten, wees gewaarschuwd.. Dit is alweer een openbaring. Het zal u misschien verrassen, maar het eerder omschreven effect? Dat gaat helemaal niet over een munt an sich. De munt maakt het gesprek over alternatieven zichtbaar, doet ons nadenken over wat geld is en zou kunnen zijn en brengt ons terug naar een natuurlijke relatie met elkaar. Vergis u niet, dit is geen naief en speculatief droombeeld. Alle mogelijke spelbrekers worden eveneens besproken. Het boek is als een disectie van het hele kapitalistische monetaire systeem. Het helpt opnieuw ijken van wat de kracht van economie is. Het is een systeem dat ‘ieder lid van de planetaire community’ ondersteunt en uit is op een lange termijn wederkerigheid en eerlijkheid.

En omdat ‘community’ een nogal hol begrijp lijkt te worden, hier de definitie die Will eraan geeft waarbij opnieuw de kwantumfysische toon voelbaar is.

“Community is not just the people around us. It is the connection between what we value and share collectively, the space where our shared resources and relationships come alive.”

Het doet me denken aan de benadering van Commoning door Silke Helfrich en hoe deze anders is dan de vele gebruikte definities van commons als ‘goederen’ met een meer statisch attribuut. Het is ook de definitie die ik graag hanteer: commons zijn het resultaat van een proces van commoning dat bestaat bij gratie van interactie en relaties. In die zin zijn commons niet eindig.

Overvloed en integriteit

Het is deze benadering vanuit ‘overvloed’ die we terugvinden in het inspirende werk van Vandana Shiva die in Making Peace with the world argumenteert dat de huidige metingen zoals GDP niets zeggen over het welzijn van de aarde, maar dat we moeten streven naar overvloed voor iedereen. Eén zaadje kan potentieel oneindig veel opbrengst produceren. We moeten dus niet gaan mappen wat de resources zijn en deze dan verdelen, met alle machtsdynamieken en bias die hierbij spelen.

Deze overvloed, zo zegt WIll is te vinden in oude tradities en kennis, maar ook in de natuur, zolang er balans is.

‘”Be the seed that grows the community around you” - Will Ruddick, p14

Als mens echter, zijn we in staat om meer te nemen dan we nodig hebben. Kwantumfysisch is dat een heel atypisch gegeven. We zijn in staat om onszelf te vernietigen door een gebrek aan integriteit in het nemen.

Dit doet me denken aan een gesprek met Ankit Singh tijdens Summercamp Fiber Fever 2022 die ons vertelde over de traditionele textiel ambacht in India. Een familie produceert samen precies dat wat nodig is om voldoende inkomsten te winnen om rond te komen, niet om te kapitaliseren, stockeren of speculeren. Zo maakt hebzucht plaats voor integer nemen.

Mwache mla, kuwa mtumwa - (Duruma People, Kenya)

“Those who lose the abundance of their common resources become dependent on those who would exploit them.”

Stel dat dit basiskennis zou zijn die iedere ondernemer zou meekrijgen in hun start-up traject zou meekrijgen, hoe zou onze samenleving er dan uit zien? Zouden we dan het bewustzijn kunnen verhogen dat we eigenlijk bouwen op een wereld die onze voorouders bouwden. Zou dit ons in staat stellen 7 generaties voor en na ons te denken? Dit zou betekenen dat succes niet wordt bepaald door leiderschap of positionering, maar door stewardship of capaciteit om zorg te dragen.

De essentie van deze fundamenteel andere houding zit in een lange termijn bewustzijn van wederkerigheid, zegt Will. Relationeel, empatisch en toch ook weer kwantumfysisch in gedachten. Alles is verbonden als communicerende vaten.

Wat nu zo verrassend verfrissend is aan het boek Grassroots Economics is dat deze fundamentele houding een vertaalslag krijgt op hoe we ook in onze westerse samenleving kunnen komen tot een meer evenwichte relatie tussen alle planetaire actoren.

Resources poolen

We introduceerden enkele jaren geleden de Wheel of Consent van Betty Martin in de manier waarop we met de Timelab Academy procesbegeleiding aanpakken. Deze methode is erop gericht om in relatie met elkaar je eigen grenzen en deze van de ander te leren kennen en respecteren. Je leert er dankbaar ontvangen, met overgave toelaten, onvoorwaardelijk geven en integer nemen. Tijdens de sessies waarbij we met groepen werken aan een beheersmodel voor gedeelde ruimte in bijvoorbeeld tijdelijke of permanente herbestemming van gebouwen, laten we de deelnemers kennis maken met deze begrippen. Vervolgens vragen we hen om binnen de grenzen van consent een bijdrage te doen. Hierbij spelen enkele belangrijke principes om de balans in wat de groep als collectief aanbiedt te behouden. Wat als je geeft wat de groep niet nodig heeft? Wat als iedereen hetzelfde geeft? En hoe staat een bijdrage zoals dagelijkse permanentie ten opzicht van het bieden van ‘contacten en netwerk’?

Om dit verder uit te diepen moeten we eerst het begrip ‘resources’. Re-surgere (lat.) of Opnieuw Opstaan zegt eigenlijk precies wat het is. Het zijn middelen die ter beschikking staan voor het geval je ze nodig hebt om te herstellen. Zoals voeding wanneer je honger hebt en je lichaam moet herstellen, slaap wanneer je uitgeput bent, …

In de natuur kan je het vergelijken met de ‘opslag’ van resources die zo beschikbaar gesteld worden door het netwerk van mycellium. Planten kunnen bij disbalans via dit netwerk stoffen gaan ‘poolen’ om terug in evenwicht te gaan. Ze nemen ook enkel precies wat ze nodig hebben, niet meer. Een mens kan zich echter wel ‘overeten’, wat een plant van nature niet doet, tenzij als opslag voor andere bewoners of voor later, zoals de beer die in winterslaap gaat. Maar uiteindelijk komt alles weer in balans.

Je zou hier dus aan een ‘voorraad’ kunnen denken. Maar wat als die voorraad niet centraal opgeslagen is en uit allerlei dingen ontstaat, zoals ook hulp aan elkaar of hulp bij het onderhoud van het gemeenschappelijke.

I store my meat in the belly of my brother

In deze uitspraak va n de jager in het braziliaanse regenwoud op de vraag waarom hij geen stock aanlegtzit een belangrijke waarheid. Wanneer je in community leeft hoef je niet zelf je garanties en risicodekking te voorzien, maar geef je wanneer je hebt en neem je op integere wijze wat beschikbaar wordt in de gemeenschap.

We leren hieruit dat resources ook niet gecentraliseerd hoeven te worden opgeslaan omdat het specifiek over het akkoord gaat om het te voorzien en niet de fysieke samenbrengen van goederen. Beeld je in hoe dit effect zou hebben op de explosie van logistieke bewegingen in onze samenleving.

In een gezond ecosysteem is ieder organisme deel van de common-pooled resources. De gedeelde resources worden door het ecosysteem beheerd vanuit een dynamiek van feedback loops en wederkerigheid. Dus terugkomend op de oefening met de Wheel of Consent, iedereen brengt een belofte in van wat resources worden en doet dit in relatie en binnen de grenzen van wat gewenst is.

Een collectieve pool van resources

Will kijkt naar hoe traditionele gemeenschappen in Kenia zich organiseren rond deze resources. Het begint met een collectieve geschiedenis of overlevering van engagementen. Dit betekent dat wie de resources ‘pool-t’ een gelijkaardig engagement aangaat om resources in de ‘pool’ terug in te brengen. Zodra deze dan anderen in de community hebben geholpen, verdwijnt het commitment en draagt niemand nog een schuld of verplichting.

Hoe vertaalt zich dat in acties? Bedenk volgende situatie:

Je bent deel van een community waar de leden allerlei resources in de pool hebben gebracht. Hieronder vind je zowel materiele zaken als arbeid. In de gemeenschap zitten je buren die uren hulp aanbieden.

Je moet verhuizen en hebt handen nodig. Door een vraag te stellen naar hulp in de community ga je tergelijkertijd het engagement aan dat je ook zelf beschikbaar bent voor vragen uit de community. 15 mensen staan klaar voor jouw verhuis en lossen zo hun ‘verplichting’ af die ze eerder aangingen door hun belofte te maken. Nu is het jouw beurt. Zodra er een vraag komt uit de community kan jij je schuld aflossen. Er is geen waardeoordeel over de grootte van de daad, want deze wordt bepaald door de vraag die gesteld wordt in de community. Ga je keer op keer de vraag ontwijken, dan kan de community beslissen om duidelijkere regels (voor iedereen) te stellen of je uit te sluiten. In gemeenschappen waarin iedereen bijvoorbeeld seizoensgebonden hulp nodig heeft is er een rotatiesysteem. Bijvoorbeeld hulp bij oogst. Dit kan gepaard gaan met een manier om te bepalen wiens beurt het is. Wie door welke reden dan ook niet kon helpen bij de collectieve actie kan het goedmaken buiten deze actie door anderen individueel te helpen. Traditioneel in de Keniaanse gemeenschappen ging tot 80% van de tijd naar het helpen van anderen.

Hoe begin je eraan?

Wel, dat is nu zo interessant aan deze traditie. Het begint met wat je kan geven. Het begint met je buurman die laat weten dat hij in de komende week 2 dagen kan helpen met arbeid, ongeacht wat je nodig hebt. Zodra deze hulp geleverd is kan je buurman gebruik maken van een ‘historiek van engagementen’. Jij staat nu in schuld en gaat op zoek naar een manier op je schuld af te lossen, want deze schuld is wat in het ‘geheugen’ van gemeenschap bewaard wordt.

Nu, wat je hier leest is een interactie met 2, maar het wordt pas interessant als we dit met meerdere mensen gaan doen. Dus niet 1 buur, maar 3 buren laten je weten dat ze volgende week 2 uur tijd hebben. Je ziet direct waar dit naartoe gaat, niet?

Wat je hier creëert is niet alleen tijdswinst of burenhulp, maar vooral vertrouwen, relaties en capaciteit zonder overbelasting en dus balans.

In onze ervaring en onze westerse manier van denken klinkt dit al gauw naief en fragiel, maar wie het heeft ervaren herkent wel het goed gevoel van deel uit te maken van echte relaties. Dit is vertrouwen.

Waar het vaak misgaat is dat we het oneens geraken over de waarde van de inbreng en of een uur hulp gelijk staat aan een bos bloemen. En al zeker als hier vooraf geen afspraken over gemaakt zijn. We durven niets vragen of willen niet in schuld staan. Dat is gebrek aan vertrouwen.

We zijn geleerd om een prijs te plakken op alles en gaan dan deze abstracte waarden vergelijken. Het is daarom cruciaal dat er voldoende diversiteit is in wat er aangeboden wordt in de pool waardoor resources inwisselbaar zijn en dit overheen de tijd, dus ook op toekomstige resources toepasbaar voor mensen die we nog niet kennen.

De krijtlijnen van een werkbaar model

Wat Will doet in Grassroots Economics en het platform sarafu.network gaat verder dan louter het principe van een community munt. Niet alleen in de fundamenten zoals hierboven omschreven, maar in de doordachte vorm en werkbaarheid. Als praktijkonderzoeker in community werk herken je onmiddellijk waar hij het over heeft en begrijp je waarom afspraken moeten gemaakt worden over wat (curation/stewardship), hoeveel (limitation), met welke waarde (valuation) en hoe wanneer en met wat uitwisseling mogelijk is (exchange).

Nog interessanter wordt het wanneer hij het heeft over de omgeving die nodig is om dit ‘protocol’ te ondersteunen.

Er moet een geheugen zijn. Een verantwoordelijkheid die geworteld is in een historiek zoals een predestinatie in het dna van biologische actoren.

Er is nood aan geformuleerde grenzen van wat inclusief en exclusief de ‘pool’ is.

En er is behoefte aan stewardship als rol die kan opgenomen worden om de manier van werken de begeleiden. Hoe beslissingen worden gemaakt, grenzen worden bewaakt, resources worden gemaakt en bewaard.

Vertrouwen

Het wordt nu steeds duidelijker dat vertrouwen de kern van het systeem vormt. Niet in de zin van ‘je moet maar vertrouwen hebben’, maar in de zin van: ‘welke voorwaarden kunnen we scheppen om vertrouwen te creëren’. Wat me steeds is bijgebleven van de eerste versies van de Bangla Pesa is de beperkte grootte van de community gebaseerd op een psychologisch principe van de grootte van de groep die je nog persoonlijk kan kennen en dus vertrouwen. Zodra deze dit aantal overschrijdt, moet een nieuwe groep worden opgericht. De eerste papieren versie had zo maximaal 150 deelnemers, de digitale kon dan weer meer mensen aan. De stabiliteit van het geheel bestaat uit de vele nucli van gemeenschappen met hun eigen pool en hoe deze onderling, tussen gemeenschappen kunnen ingeruild worden. Deze overlappende pools zorgen voor weerbaarrheid en een veelgelaagd systeem waarbinnen vertrouwen en wederkerigheid kunnen bloeien.

Belofte maakt schuld

Misschien wel het belangrijkste aspect van deze vorm van uitwisseling ten opzichte van vele community munten is het feit dat de uitwisseling eigenlijk niet rechtstreeks tussen de gever en ontvanger plaatsvindt. De gever belooft te geven en doet dit aan wat je als een ‘collectief goed’ zou kunnen beschouwen, dat is opgebouwd door vele andere gevers, overheen generaties. Deze ‘pool’ wordt dan aangesproken door de ontvanger. Opvallend is de stelling dat de gever door de gift in het krijt staat omdat die een belofte na te komen heeft. De ontvanger heef iets ‘te goed’, dus heeft ‘krediet’. Het is het akkoord over deze transacties wat de basis is voor een wederzijds vertrouwen.

(Ja, lees deze paragraaf nog meer eens opnieuw..)

Dus, door geen rechtstreekse onderhandeling, maar een belofte aan het geheel en het kunnen terugvallen op wat er van beloftes is gemaakt door anderen, keert onze ideeën over krediet en schuld om.

En daarom dus is het werken met een methode zoals de Wheel of Consent zo zinvol, niet alleen om te begrijpen welke resources we als groep opbouwen en wie aan welke kant van de gemeenschappelijke bron staat, maar ook om vertrouwensrelaties te bouwen.

Dromen van een Bond

Will bewees dat de meest kwetsbare in de gemeenschap versterkt worden door de introductie van een community munt. Hij benadrukt het belang van de randvoorwaarden, attitude en afspraken binnen de groep. Allemaal aspecten die veelal vergeten of onderbelicht worden in de vele projecten rond community munten. Is dit omdat wij, mensen in de wereld waarin wij leven, niet meer anders kunnen dan in een marktlogica denken? Vele kunstenaars, makers, ontwerpers, schrijvers, onderzoekers, trainers, coaches en sociale ondernemers zitten in de startblokken om het tegendeel te bewijzen.

Een jaar lang gaan 44 mensen samen op pad. Zij verkennen hun grenzen, hun noden, behoeften en wensen. Zij bouwen vertrouwen en een gemeenschappelijke bron waaruit kan worden ge-pool-ed.

Door de introductie van De Bond, als communitymunt voor de 44, gaan we de uitdaging aan om een veerkrachtige gemeenschap te faciliteren.

“Be the seed that grows the community around you.” - Will Ruddick